Een gokje op het leven (2)

Jacob Jans was in het eerste derde deel van de 17e eeuw smid in Beetsterzwaag. In de nedergerechtarchieven van de grietenij Opsterland wordt hij regelmatig, beter gezegd zeer vaak, vermeld. Samen met zijn echtgenote Foekje Boeles lijkt hij met iedereen, ook met zijn eigen familie en die van zijn echtgenote, overhoop te liggen. Heel vaak laat hij schuldbekentenissen van of aan hem en zijn echtgenote registreren. Ook wordt het echtpaar vermeld bij aan- en verkopen. Bijna altijd wordt hij in die aktes aangeduid als Jacob Jans Smitt, maar hij tekent nooit met een achternaam. In de achtergrond speelt echter de achternaam Nidinga mee. Zijn broer Pieter Jans noemde zich zo en zijn eigen zoon Jan Jacobs gebruikte ook die achternaam. Deze zoon was ook smid en woonde later in Tolbert.

Jacob Jans smitt doet vanaf 1608 zelfstandig zaken samen met echtgenote Foekje Boeles. Hij was toen dus minstens 25 jaar oud en daarom geboren voor het jaar 1583. Het navolgende speelt in het jaar 1625, dus was Jacob in dat jaar minstens 42 jaar oud. Zoals geschreven had hij toen al een druk zakelijk leven achter zich. Tussen mei 1625 en eind 1627 wordt hij niet meer vermeld in de nedergerechtsarchieven van Opsterland in zaken van aan- en verkoop en schuldbekentenissen en dergelijke. Na eind 1627 wordt hij weer als smid in Beetsterzwaag vermeld en doet zaken als vanouds. In 1627 is Jacob Jans ineens soldaat onder hopman Jacques van Oenema. Hij heeft dus het smidsbestaan, naar later blijkt tijdelijk, vaarwel gezegd.

Op 25 mei 1625 liet Jacob een contract registreren dat hij met Alle Metses uit Ureterp had gemaakt. Jacob verkocht daarbij een blauwbonte koe aan Alle voor 25 goudguldens. Alle zou deze koe echter pas moeten betalen als Jacob “een jaer en dach de Heeren Staeten te peerde ofte voett heeft gedient”. Als Jacob binnen dat jaar zou overlijden kreeg Alle Metses de koe gratis. Maar als Jacob dat jaar militaire dienst zou overleven dan moest Alle alsnog de koe betalen. Alle Metses stelde hiervoor al zijn goederen tot onderpand.

ondertekening acte

Jacob was er kennelijk van overtuigd dat hij het soldatenleven zou overleven want op 28 augustus 1625 maakte hij nog een dergelijk contract, nu met Lambert Lamberts, brouwer in Beetsterzwaag. Daarin legden ze vast dat Jacob “hem sall begeven in dienst van de Staten Generaal ofte den Prinsse van Oranijen en in den selven dienst continueren totdat jaer en dach verstrecken sijn”. Lambert kocht volgens het contract een rootblaerde (roodbonte) koe en een “neue grepe” (nieuwe schop) samen voor het bedrag van 39 philipsguldens minus een oortje (waard een kwart stuiver). Mocht Jacob dat jaar in militaire dienst niet volhouden of binnen dat jaar komen te overlijden dan was de koe gratis. De greep wordt niet meer genoemd, maar zal inbegrepen zijn. Kon Jacob echter na dat jaar een behoorlijk paspoort of pascedulle van zijn kapitein overleggen, waaruit bleek dat hij zijn dienst had volbracht, dan moest Lambert Lamberts de 39 gulden min een oortje alsnog betalen. Sijbe Jans ondertekende samen met Jacob en Lambert de betreffende akte.

Jacob Jans ging dus in militaire dienst en kwam levend terug, met paspoort. Dat blijkt als hij op 9 november 1627 het contract met Lambert Lamberts laat registreren. Lambert kon het overeengekomen bedrag nog niet betalen en de contractanten spraken af dat de schuld nog bleef staan van 9 november 1627 tot Allerheiligen 1628 en dat Lambert voor dat jaar extra twee philipsguldens rente zou betalen. Van Alle Metses heb ik niet een dergelijke akte gevonden, maar ook hij zal zijn blauwbonte koe hebben moeten betalen.

Opnieuw vraag ik (red.) me af wat iemand, in dit geval Jacob Jans, heeft bezield om midden in de tachtigjarige oorlog op oudere leeftijd zijn bedrijf, vrouw en kind te verlaten en de hort op te gaan. Misschien heeft hij het van Roelof Jochums (klik hier) afgekeken, maar ook hij nam daarmee een gokje op zijn leven. Iedereen kan er natuurlijk voor kiezen om militair te worden, maar om daar nu twee achteraf goed betaalde koeien tegenover te stellen?