Bushokje in de kerk

Het kon vroeger koud zijn in het kerkgebouw. Een kachel was er vaak niet, of er stond eentje midden in het gebouw, wat niet echt bevorderlijk was voor een goede verdeling van de warmte. Bovendien tochtte het er soms behoorlijk. Ook zijn me verhalen bekend van pruimtabakgebruikers die de buitenkant van de kachel, als die er wel was, gebruikten als een soort van kwispedoor. Ptssss …… gevolgd door tsssssss ….. kon je dan horen. Soms nam men in de winter hete kolen mee in een stoof om maar enigszins warm te blijven. De kerk van IJlst zal geen uitzondering zijn geweest voor wat betreft de kachel en de tocht.

In de Gereformeerde (nu Nederlands Hervormde genoemde) kerk van IJlst had in 1787 een nieuwe predikant zijn intrede gedaan. Meinardus Meiners noemde deze predikant zich. Meinardus was echter geboren en gedoopt in Holwerd als Meindert Pieters, een zoon van de meester chirurgijn Pieter Meinderts en diens echtgenote Kinke (ook Hinke) Klazes. Meinardus was eerder predikant in Graft (Noord-Holland) geweest en kwam na allerlei moeilijke approbatie-perikelen naar IJlst. Meinardus was misschien net iets meer een dominee voor het gewone volk en wat minder voor de notabelen.

Binnen de kortste keren ontstonden er problemen in IJlst. Daar is al het één en ander over geschreven, maar één zaak kwam ik tot nu in de publicaties niet tegen en die probeer ik hier wat toe te lichten. Je kunt het moeilijkheden noemen, maar ook wel een soort van humor. Wat was er het probleem?

De echtgenote van Meinardus had haar zitplaats in de kerk laten verbouwen. Je zou bijna kunnen zeggen dat er na de verbouwing een “bushokje” in de kerk stond. Van hout natuurlijk en geen glazen er in. Waarschijnlijk was de afscherming bedoeld om enigszins tochtvrij te kunnen zitten. Maar het kan ook een statussymbool zijn geweest. Als die stoel tegen een zijwand had gestaan was dat misschien niet zo’n probleem geweest, maar nu stond het gestoelte vlak voor de zitplaats van de koopman Hinne Zannes. Als Hinne in z’n stoel ging zitten dan zag hij niets meer, alleen nog de achterkant van de stoel van mevrouw Meiners. Hij kon de predikant niet meer zien en ook de voorzanger niet. Hinne zal behoorlijk geprotesteerd hebben, maar de dominee en diens vrouw gaven geen krimp, het “bushokje” bleef staan.

Je zou je kunnen afvragen waarom Hinne dan niet ergens anders ging zitten. Dat lag vroeger echter moeilijk, sommige zitplaatsen in de kerk werden (aan gegoede ingezetenen) verhuurd. Dat was een bron van inkomsten voor de kerk. Om zomaar die zitplaats, waar waarschijnlijk voor was betaald, te verlaten, dat zat er niet in. Dit werd een rechtszaak voor het Hof van Friesland.

Er kwamen advocaten aan te pas en allerlei getuigen werden gehoord. De regerende burgemeester en de leden van de vroedschap verklaarden geen enkele opdracht te hebben gegeven tot de verbouwing van het gestoelte, er was zelfs nooit over gesproken in de magistraats- en vroedschapvergadering. Ook de kerkvoogd van IJlst verklaarde nooit een opdracht te hebben gegeven voor het timmerwerk.

Twee doopsgezinde timmerlieden, Taeke Schuurmans, 50 jaar oud en zijn zoon Thomas, 22 jaar oud, gingen de zitplaatsen opmeten. Ze kwamen tot de conclusie dat het gestoelte van mevrouw  Schuurman twee voeten en elf en een halve duim hoger was dan de zitplaats van Hinne Zannes, zeg maar net iets minder dan een meter. Taeke Schuurmans was ook leraar (dominee) in de Doopsgezinde kerk van IJlst. Hij kon misschien een glimlach niet onderdrukken. Inderdaad, bij een stoel (zitbank) met een verhoogde rugleuning die vlak voor je staat zie je niet veel meer. Hoe het allemaal is afgelopen, dat vermeldt mijn bron niet, waarschijnlijk is de zaak toch op de één of andere manier geschikt.

Dominee Meinardus Petrus Meiners (1751-1817) was op 2 juli 1784 getrouwd in Graft met Janke Annes Visser (1760-1813). Zijn was een telg uit het bekende geslacht Visser uit Heeg. Haar vader was de rijke palinghandelaar Anne Wiegers Visser. Janke was een tante van de geëmigreerde Anne Visser, over wie ik eerder over schreef op een ander weblog, klik hier.

Een afbeelding van het “bushokje” in de kerk van IJlst heb ik niet, de huidige kerk is van het jaar 1830. Wel wordt in het Fries Scheepvaartmuseum een beschilderd schoorsteenstuk bewaard waarop is afgebeeld dat dominee Meinardus Meiners en Janke Visser elkaar in 1784 het jawoord gaven.

collectie Fries Scheepvaartmuseum (fragment)

Voor een volledige afbeelding, klik hier.

Er is meer te schrijven over dominee Meinardus Meiners, daarover een volgende keer, klik hier.