Rondom Aardema en Schoolland

Benne Folkerts was in 1874 in Grootegast geboren als zoon van Harm Folkerts en Sepkje van der Lei. Hij verloofde zich met Wopkje, een dochter van Jitze Dijkstra en Hiltje Tolsma. Benne had gezondheidsproblemen en daarom, “tot herstel gezondheid”, emigreerde hij in 1895 naar de USA. Hij ging wonen in de intussen op deze site bekende plaats Maxwell City in New Mexico. Zoals al eerder aangegeven was daar een Nederlandse kolonie met veel tuberculoselijders gevestigd. Ook Lykele Aardema woonde onder anderen daar. Benne’s toekomstige bruid volgde hem in het jaar 1896. Op 7 november van dat jaar trouwden ze in Maxwell. Ze kregen maar liefst vijftien kinderen, een andere bron noemt zelfs het getal zeventien. Benjamin (1874-1959) en Winnebeth (1875-1973) Folkerts, zoals het echtpaar zich in de USA noemde, verhuisden later naar Denver, Colorado, waar ze beiden op Fairmount Cemetery begraven zijn.

In Maxwell woonde ook een zuster van Wopkje, namelijk Trijntje Dijkstra (1870-1943). Trijntje was in 1891 in Leek getrouwd met Jan Schoolland (1865-1936). Jan was een zoon van de koopman / landbouwer Bareld Schoolland en Martje Hummel. Dit echtpaar woonde eerst in Nuis, later aan de Jonkersvaart. De Schoolland-familie kwam net als de Aardema’s uit Ureterp. Bareld zette in 1874 zijn “florissante winkelbehuizing” in Nuis te huur, waarin “jarenlang met veel succes de manufactuurhandel was uitgeoefend”. Bareld en Martje kregen tussen 1865 en 1878 zeven kinderen, waarvan twee dood werden geboren en twee jong overleden. Een dochter, Froukje werd 21 jaar oud, ze overleed in 1891. Er werden slechts twee kinderen volwassen, de al genoemde Jan (geb. 1865) en Albertus Frouko (geb. 1874). In januari 1893 maakten ook Bareld en Martje de grote stap en ze vertrokken naar de USA. Als reden werd “lotsverbetering” genoteerd. Ze vertrokken op 28 januari 1893 met het ss Rotterdam vanuit Rotterdam en ze voeren via Boulogne sur Mer. Bareld had een maand eerder al zijn goederen verkocht.

Publieke verkoop op 22 december 1892 op verzoek van de heer B. Schoolland:
1. Een hectare groenland te Nuis achter de winkel waar de verkoper vroeger woonde.
2. Een hectare, 25 are, 40 centiare groenland te Nuis, gelegen achter perceel 1
3. Een huis met erf en tuin, 9 are, 50 centiare, staande en gelegen aan de grintweg te Nuis, het tegenwoordige huis van de verkoper.
4. Een huis met grond gelegen aan het voetpad in Nuis.
5. Een huis en schuur met vaste, altijddurende en in alle lijnen verervende beklemming van de daarbij behorende landerijen, staande en gelegen aan de Jonkersvaart onder Marum en aan de Veldstreek onder Leek, tezamen groot 22 hectare, 7 are, 14 centiare, doende jaarlijks op midwinter tot vaste huur de somma van 50 gulden.
6. Perceel land waarin klien te Marum, bij het Oude diep, de zogenaamde Tjeerskamp.
7. Eigendom van een behuisde heemstede te Nuis, bij de erven van Berend Hof onder beklemming in gebruik. Jaarlijkse vaste huur 9,50 gulden.
8. Eigendom van een behuisde heemstede te Noordwijk, bij Siemen Veenstra onder beklemming in gebruik, jaarlijkse vaste huur 10 gulden.

Genoteerd werd dat Bareld vertrok samen met vrouw en een kind. Dat kind was Albertus Frouko. Tegelijkertijd emigreerde ook de andere zoon Jan met zijn echtgenote Trijntje Dijkstra en hun dochter Martje die in 1892 was geboren. Trijntje was van haar tweede kind in verwachting. Ook Trijntje was tbc-lijder. Het is daarom geen wonder dat ook zij in Maxwell City, New Mexico terecht kwamen. Daar woonde al Lykele Aardema, zoals in beide vorige logs beschreven. Maar ook een broer van Bareld Schoolland, namelijk Klaas Schoolland (1851-1938) woonde al in die plaats. Klaas werd later professor aan het Calvin College in Grand Rapids, Michigan.

De immigratie werd geen “happy end” voor Bareld en zijn vrouw Martje. Ze waren nog maar een paar weken op hun eindbestemming toen Bareld overleed. Als reden wordt opgegeven “moutain fever”. Die ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie die wordt overgebracht door teken. Men kreeg hoge koorts. Bareld is er aan bezweken. Echtgenote Martje bleef achter met zoon Albertus Frouko en het gezin van haar andere zoon Jan. In december 1895 overleed ook Martje Hummel in Maxwell (of in Bowen). Zoon Jan Schoolland en schoondochter Trijntje Dijkstra bleven eerst nog wonen in Maxwell, maar in 1904 verhuisden ze naar Alamosa, Colorado. De plaats waar Lykele Aardema (overleden in 1903) ook al had gewoond. Een deel van de Schoolland familie woont nu (2014) nog steeds in Alamosa als boer. Ze zullen ongetwijfeld eigenaar zijn van een aantal van de “graancirkels” (irrigatiecirkels) bij die plaats, klik hier.

Een verdere uitwerking van hun familiegeschiedenis is hier niet nodig, er staat een volledig uitgewerkte versie op internet, een document uit 1972, aangevuld in 1995 en 1997, klik hier. 

Zoon Albertus Frouko zag het niet zitten in de USA, hij remigreerde. Per 1 januari 1897 werd hij benoemd tot agent van politie in de stad Groningen. Later kwam hij in Loppersum te wonen en was daar commies bij de belastingdienst. Weer later volgde de bevordering tot hoofdcommies. In Loppersum trouwde hij in 1902 met Anna Hommes. Dat vergde wel enige voorbereiding. Omdat zijn beide ouders waren overleden moest hij daarvan bewijs leveren. Dat bewijs kwam er, helemaal uit Maxwell City, New Mexico. Er werden een tweetal afschriften van een notariële akte opgestuurd. In die aktes staat aangegeven dat vader Bareld op 14 maart 1893 in Maxwell was overleden en moeder Martje Hummel op 11 december 1895. In die beide aktes worden een aantal getuigen opgevoerd (drie per akte), namelijk Henry Westerman (beide aktes), Simon Zwier (één akte) en William van Bruggen (één akte). In beide aktes treedt ook weer Lykele Marcus Aardema als getuige op.

Schoolland ovl. certificaat

Ik ga hier de familie van Albertus Frouko Schoolland niet verder uitwerken. Ik kan alleen nog vermelden dat Albertus en Anna één zoon kregen, onderwijzer en later hoofdonderwijzer, laatst in Hoogezand, die van zich deed spreken door onder anderen zeer actief te zijn in de wereld van het amateurvoetbal, waarvoor hij ook Koninklijk werd onderscheiden. Albertus Frouko had in 1932 ook al de eremedaille in zilver in de orde van Oranje Nassau ontvangen.

Ureterp, Grootegast, Marum, Nuis, Leek en Maxwell City en Alamosa, het lijkt allemaal zo ver bij elkaar vandaan. Toch kwam men elkaar ook in het verre Amerika weer tegen. Emigranten, immigranten, ze blijven elkaar opzoeken. Hiermee is mijn trilogie inzake Lykele Marcus Aardema, zijn familie en bekenden afgerond.

Ter afsluiting nog een krantenartikel waarin beide zwagers, Schoolland en Folkerts, worden vermeld.

Schoolland krantenartikel

Literatuur: Calvin College, Grand Rapids, Origins, Volume XXVI, number 2, 2008.

Lykele Marcus Aardema

Lykele Marcus Aardema werd op 13 november 1847 in Ureterp geboren als zoon van Marcus Aardema en Aaltje van der Meer. Hij bleef ongehuwd. In de notariële archieven wordt hij een aantal malen vermeld als koper en verkoper en als huurder en schuldenaar. In 1882 verkocht hij samen met zijn stiefvader Hendrik de Jong en zijn broers Bastiaan en Fokke Aardema een huis en land in Ureterp aan Sake Hoekstra. Dat zal de erfenis van zijn in 1878 overleden moeder Aaltje zijn geweest. Aaltje was na het overlijden van vader Marcus hertrouwd met Hendrik de Jong. In 1878 kocht Lykele een zathe in Drachtstercompagnie van Tjeerd Buursma. In 1890 kocht hij een huis en land in Ureterp van Jeen Planting.
Lykele had echter gezondheidsproblemen en kwam waarschijnlijk via een advertentie in contact met de Nederlandsch-Amerikaansche Land- en Emigratie-Maatschappij in Utrecht.

Nederlandsch-Amerikaansche Land- en Emigratiemaachappij

In een brochure van die maatschappij werd het klimaat in de Amerikaanse staat Colorado aangeprezen als zijnde heel gezond. De maatschappij was daar in de plaats Alamosa in de San Luis Vallei een kolonie “op Gereformeerde grondslag” aan het oprichten en men zocht landbouwers, “settlers”. Lykele waagde de grote stap en emigreerde in 1892 naar Amerika. Daarin was hij niet alleen binnen de Aardema-familie, een aantal waren hem al voorgegaan. De hoogleraar Maarten Noordtzij van de theologische school in Kampen was voorzitter en Albertus Zoutman en Cornelis van der Hoogt zorgden voor de uitvoering van de taken van de Maatschappij.

Op 29 september 1892 liet Lykele een volmacht achter bij notaris Keuning in Beetsterzwaag en op 26 november 1892 kwam hij met het stoomschip Dubbeldam in New York aan. De reis werd vervolgd per trein en op 30 november arriveerde hij samen met een grote groep andere Nederlanders in Alamosa, Colorado. Direct begonnen daar de moeilijkheden, er waren geen woningen beschikbaar en evenmin landbouwgronden, beter gezegd die waren nooit door de maatschappij betaald. De emigranten woonden eerst in een tweetal schamele houten gebouwen. Na een paar weken brak er roodvonk uit evenals difterie. De zieken werden geïsoleerd in treinwagons. Elf kinderen kwamen helaas te overlijden. De Maatschappij had het allemaal te rooskleurig en onjuist voorgespiegeld. Met spoed kwam professor Noordtzij over uit Nederland. Het hielp allemaal niets, hij kreeg alleen de hoon van de emigranten over zich heen. Intussen hadden de emigranten zelf ook al aan de bel getrokken en in ingezonden krantenartikelen spraken ze over bedrog, ook al omdat de emigranten 26 dollar voor een acre land moesten betalen terwijl de aankoopprijs van de maatschappij 11,50 dollar was. In die periode stonden de kranten vol met artikelen over de mislukte emigratie naar Alamosa. De landbouwgrond was daar ook nog eens uitgeput of niet ontgonnen en de Nederlanders hadden ook nog nooit gehoord van irrigatiekanalen. Ze kwamen terecht in een dorre vlakte. Ook nu nog (2013) is zichtbaar dat het niet eenvoudig boeren is in de San Luis Vallei. Vanuit de lucht gezien (Google maps) lijkt het net alsof het landbouwgebied daar bestaat uit een grote hoeveelheid graancirkels, klik hier. Die cirkels worden echter gevormd door (noodzakelijke) sproei-installaties.

Enkele gezinnen slaagden er toch in zich te vestigen in Alamosa. Maar de meeste van de emigranten vertrokken (op aangeven van de Maatschappij) naar Crook, Colorado in de Platte Valley, waar ze eerst ook nog in treinwagons woonden. Ook hier bleek dat er wel grond was gereserveerd door de Maatschappij maar nooit betaald. Dat betekende het einde van de Hollandsch-Amerikaansche Land- en Emigratie-Maatschappij. De Nederlandse regering ging zich ermee bemoeien en was sprake van mogelijke strafvervolging. De meeste verplaatste emigranten verlieten daarop ook Crook en kwamen met behulp van de Christian Reformed Church in de staten Iowa, Kansas en Nebraska terecht.

Het was duidelijk: Deze emigratie, ook die van Lykele Aardema, was bijna helemaal mislukt. Lykele zelf ging in januari 1893 naar Maxwell, New Mexico. Daar was onder anderen een kolonie van tuberculose-lijders. Lykele was er ouderling en diaken. In 1898 was hij genezen van de TBC. Hij had een belofte gedaan dat “zoo het den Heere mocht gelieven hem te genezen” hij 25 dollar aan het (intussen opgerichte) sanatorium in Maxwell zou geven. Die belofte kwam hij na en in 1898 verliet hij Maxwell, hij ging terug naar Alamosa. Intussen waren er ook wel wat positievere geluiden over Alamosa in de kranten verschenen.

In het jaar 1900 schreef Lykele in Alamosa een ingezonden artikel voor “De Grondwet”, een in Amerika verschijnende Nederlandstalige krant voor immigranten. Het artikel handelde over de stichting van een School met den Bijbel in zijn geboorteplaats Ureterp.

Aan Allen uit Ureterp en Omstreken in Amerika.
Mijnheer de Redacteur. –Mogen we voor het onderstaande een plaatsje verzoeken on de veel gelezen GRONDWET? Inzake de voorbereidende werkzaamheden tot stichting eener school met den Bijbel te Ureterp in Nederland.
In naam van G. van Wageningen komt het schoolbestuur met een verzoek tot mij om al de vrienden en vriendinnen in Amerika, afkomstig uit Ureterp en omstreken met het een en ander in kennis te stellen. Hoe gaarne ik hieraan wil voldoen, zoo is het mij per brief niet mogelijk; in persoon nog minder, bij dezen mijnheer de  Redacteur uwe welwillendheid inroepende.
Tot stichting eener school met den Bijbel te Ureterp is een 3000 gulden nodig. Dat het den ouders en vrienden ernst is blijkt daaruit dat in Maart uit Ureterp en omstreken voor dit doel door aangiften en bij inteekening 1500 gulden is ingekomen. Alzoo komen die vrienden en oude kennissen met een vriendelijk verzoek tot ons om hulp en bijstand. Geliefde vrienden en vriendinnen uit Ureterp en omstreken, over dit grote land verspreid, zullen wij gezamentlijk onze genegenheid hun toonen in het zenden van een stoffelijke gave. Het is nu de welaangename tijd. ’t Is Gode welgevallig. Velen onzer zal het niet schaden. Tevens kan het hun daar helpen.
Ureterp ligt in het brandpunt van socialisme en allerlei Godmiskenning. Trots dit alles wordt er ook de volle raad Gods verkondigd. Hoe helderder het licht des te donkerder de schaduw. Dit beginnen vele ouders in te zien voor hun komst. Bij benadering zijn er een 150 tal kinderen gereed die vragen: geef ons een school met den Bijbel. Ondergetekende wenscht zich niet te onttrekken, wie volgt er meer? Voor dit doel neemt Ds. G.J. van Wageningen gaven in ontvangst, als ook ondergetekende, om later te verantwoorden.
Het adres van den leeraar is G.J. van Wageningen, Gereformeerd predikant te Ureterp, Friesland, Nederland, Europa
Getekend L.M. Aardema.
Alamosa, Colorada, San Luis Valley.

In de herfst van het jaar 1902 vertrok Lykele naar Iowa voor een plezierreisje. Zijn broer Fokke woonde daar sinds 1893 in de plaats Hospers, nader gepreciseerd in Lynn Township. Lykele overleed op 9 maart 1903 in Hospers in het huis van broer Fokke.

overlijden Lykele Aardema

Het meest opvallende dat Lykele ons heeft nagelaten is die ingezonden brief. Of er daarop giften zijn binnengekomen, dat heb ik niet kunnen achterhalen. Wel staat in het boek “van toen en thans”  van Fokke Schreiber over het 100-jarige bestaan van de school met de bijbel in Ureterp vermeldt dat het schoolbestuur in Ureterp een legaat had ontvangen van Fokke Aardema, “helemaal uit Amerika”. Fokke Aardema zelf was in 1892 als voorzitter betrokken bij de oprichting van de schoolvereniging. Wie weet, misschien waren de door broer Lykele ingezamelde gaven wel in het genoemde legaat opgenomen.

Literatuur:

De Volksvriend 08-12-1892, De Volksstem 04-01-1893, De Grondwet 07-02-1893, De Grondwet 14-02-1893, De Grondwet 02-03-1893, De Grondwet 21-03-1893, De Grondwet 02-05-1893, De Grondwet 23-05-1893, De Volksvriend 27-07-1893, De Grondwet 24-10-1893, De Grondwet 15-02-1898, De Grondwet 05-08-1900, De Volksvriend 26-03-1903.
Calvin College Grand Rapids, Origins, Vol IV, number 1, 1986
Calvin College Grand Rapids, Origins, Vol XXVI, number 2, 2008

Over emigratie in deze Aardema-familie volgt nog een tweede aflevering.